Antibiotica bij blaasontsteking niet altijd nodig

Een urineweginfectie is de meest voorkomende infectieziekte in Nederland. Van alle onderzoeken die Labmicta als medisch microbiologisch laboratorium doet, is onderzoek naar een urineweginfectie (afgekort ‘uwi’) het meest aangevraagd door huisartsen. In dit artikel lees je meer over wat een urineweginfectie is en wat de beste behandeling is.

Wat is een urineweginfectie?

Een urineweginfectie is zoals het woord al zegt een infectie van je urinewegen. Je urinewegen lopen van de plasbuis tot je nieren. Je lage urinewegen is het deel met je plasbuis en blaas, je hoge urinewegen is het deel met de urineleiders en nieren/nierbekken.

Ontsteking aan blaas of nierbekken

Een infectie aan het lage deel noemen we ook wel blaasontsteking. Dit geeft vaak klachten zoals buikpijn, vaak moeten plassen of een branderig gevoel bij het plassen. Als die infectie omhoog kruipt, ontstaat er een nierbekkenontsteking. In dat geval heb je vaak koorts, pijn in je zij of zelfs bloed in je urine. Omdat een blaasontsteking het meeste voorkomt, noemen we een urineweginfectie in de volksmond een blaasontsteking. Dit klopt technisch gezien dus alleen als het gaat om een infectie aan je lage urinewegen.

Urineweginfectie is bacteriële infectieziekte

Alle infectieziekten ontstaan door een ziekmakend micro-organisme: een bacterie, virus, parasiet of schimmel. In het geval van urineweginfecties zijn bacteriën de boosdoener. Nu kunnen verschillende bacteriën een infectie aan de urinewegen veroorzaken, maar meestal gaat het om de ‘poepbacterie’ E. coli (Escherichia coli). Deze bacterie dringt dan via je plasbuis je blaas binnen. Een urineweginfectie is overigens niet besmettelijk.

Vaker blaasontsteking bij vrouwen

Een blaasontsteking komt vooral voor bij vrouwen omdat zij een kortere plasbuis hebben, waardoor zo’n E. coli gemakkelijker in de blaas belandt. Daarnaast komt het vaker voor bij vrouwen in de menopauze en is er een groep vrouwen bij wie een blaasontsteking een terugkerend probleem is.

Blaasontsteking bij mannen

Bij mannen komt een blaasontsteking weinig voor en áls dit het geval is, spreken we altijd van een ‘gecompliceerde’ blaasontsteking. Bij mannen is het risico op complicaties namelijk groter en daarom krijgen zij bij een blaasontsteking altijd direct antibiotica voorgeschreven door de huisarts en daarnaast wordt hun urine opgestuurd naar het laboratorium.

Wat kun je doen bij een urineweginfectie?

Verreweg de meeste urineweginfecties zijn hinderlijke maar onschuldige, ‘ongecompliceerde’ blaasontstekingen die in principe spontaan binnen 1 week genezen. Als je een gezonde, niet-zwangere vrouw bent, hoef je daarmee dus niet direct naar de huisarts. Dan is veel drinken en (goed uit)plassen het advies waarmee je zelf je blaasontsteking kunt oplossen. Gebeurt dit niet vanzelf binnen een week, ga dan alsnog naar je huisarts. Let op: worden je klachten heviger, heb je koorts, ben je zwanger, is je gezondheid zwakker, ben je een oudere, een man of betreft het een kind? In al deze gevallen wacht je juist niet af maar bezoek je direct je huisarts!

Met blaasontsteking naar je huisarts

Volgens de landelijke richtlijnen voor huisartsen schrijft het protocol bij een vastgestelde, ongecompliceerde blaasontsteking een ‘afwachtend beleid’ voor: de patiënt ontvangt goede uitleg en advies over pijnstilling. Patiënten blijken een grondige uitleg over wat een urineweginfectie inhoudt en wat ze zelf kunnen doen niet altijd te ontvangen. Regelmatig onderzoekt de doktersassistent de opgevangen urine met een eenvoudige test (urinestick) om te zien of er inderdaad sprake is van een blaasontsteking. En volgt er via de assistent een recept voor een standaard antibioticakuur (1^e keuze in Nederland is nitrofurantoïne).

Urine onderzoeken in een laboratorium

Het onderzoeken van je urine door een medisch microbiologisch laboratorium zoals Labmicta is in de meeste gevallen onnodig. Een onschuldige blaasontsteking komt heel vaak voor en wordt veelal veroorzaakt door de bacteriesoort E. coli. Iedere (vermoedelijke) blaastonsteking in een laboratorium onderzoeken is dan een onnodige en kostbare belasting van de zorg.

Gelukkig zijn er landelijke richtlijnen die voorschrijven in welke gevallen het onderzoeken van je urine in een laboratorium wél zinvol is. Bijvoorbeeld als het gaat om een zwangere, een kind, een oudere of een man, iemand met een zwakke gezondheid of hevige klachten en als een standaard antibioticakuur de infectie niet verhelpt. In die gevallen wil je exact weten welke bacterie de boosdoener is en dat onderzoek je alleen in een laboratorium. Als je weet om welke bacterie het gaat, kan een arts-microbioloog gerichter de juiste antibioticakuur adviseren.

Wat is de rol van antibiotica bij een urineweginfectie?

Antibiotica zijn geneesmiddelen die een arts kan voorschrijven voor infecties die worden veroorzaakt door bacteriën, zoals een urineweginfectie. Het geneesmiddel doodt bacteriën en helpt dus niet bij infecties die bijvoorbeeld worden veroorzaakt door een virus. In het ziekenhuis kun je een antibioticakuur via een infuus krijgen, via de huisarts krijg je antibiotica in de vorm van pillen of een drankje dat je doorslikt.

Antibioticakuur bij blaasontsteking

Volgens de richtlijnen mag een huisarts bij een ongecompliceerde blaasontsteking van een gezonde volwassene tot twee keer een standaard antibioticakuur geven. Die verhelpt de blaasontsteking in de meeste gevallen. Pas als dit niet werkt, kan de urine uitgebreider worden onderzocht in een laboratorium. Er wordt dan ook bekeken welk antibioticum de infectie het beste bestrijdt.

Risico’s van antibiotica

Antibiotica zijn onmisbaar, maar er kleven ook risico’s aan het gebruik. Patiënten zijn hier echter vaak onvoldoende van op de hoogte. Naast de ziekmakende bacteriën dood je met een antibioticakuur bijvoorbeeld ook de goede bacteriën in je darmen. Dit kan allerlei extra en vervelende klachten geven. Hoe vaker en ongerichter antibiotica worden gebruikt, hoe groter de kans dat bacteriën er resistent voor worden. Die bacteriën reageren dan niet meer op bepaalde soorten antibiotica. Dat beperkt een arts in zijn behandelmogelijkheden en dat kan in sommige gevallen ernstige gevolgen hebben. Als een patiënt een urineweginfectie heeft die wordt veroorzaakt door een resistente bacterie, dan kan die patiënt uiteindelijk aan de complicaties van die infectie overlijden. Gelukkig zien we er in Nederland streng op toe hoe we verstandig omgaan met het gebruik van antibiotica en komen resistente bacteriën hier veel minder voor dan in sommige andere landen.

Wat zijn de laatste behandelinzichten van een blaasontsteking?

Kortom, een urineweginfectie is de meest voorkomende infectie in ons land. Meestal komt het voor bij vrouwen in de vorm van een onschuldige, niet besmettelijke blaasontsteking die met veel drinken en (goed uit)plassen vanzelf overgaat. Toch blijkt uit een onderzoek dat er door verschillende oorzaken voor deze infectie te vaak en onnodig een antibioticakuur wordt gevraagd en gegeven.

Voorlichting en luisterend oor

Goede voorlichting over wat een urineweginfectie is, wat de risico’s zijn van antibiotica én een begripvol luisterend oor bij de vervelende maar onschuldige klachten blijken volgens een recente studie de sleutels voor minder antibioticagebruik bij een blaasontsteking bij vrouwen. De groep vrouwen die regelmatig kampt met een terugkerende blaasontsteking, vraagt en krijgt in veel gevallen direct een antibioticakuur als dit de eerste keer ook gebeurde en toen tot succes leidde. Terwijl uit onderzoek blijkt dat bij een ongecompliceerde blaasontsteking afwachten, veel drinken en ibuprofen voor pijnstilling net zoveel effect heeft, maar minder schadelijk is dan een antibioticakuur. Het zou volgens deze studie helpen als deze en andere patiënten beter worden voorgelicht door de assistent en/of huisarts over in ieder geval deze zes onderwerpen:

1. wat een blaasontsteking of urineweginfectie inhoudt,
2. dat dit meestal onschuldig is en in die gevallen vanzelf overgaat zonder een antibioticakuur,
3. wat je zelf kunt doen,
4. wat de risico’s zijn van een antibioticakuur,
5. dat urine testen in een laboratorium vaak onnodig is en
6. in welke gevallen een huisartsbezoek en/of laboratoriumonderzoek wel verstandig is.

Huisartsenpraktijken ondersteunen

Infectieziekten zoals blaas- en nierbekkenontstekingen behoren tot ons vakgebied. Als medisch microbiologisch laboratorium is het onze taak om huisartsen en andere artsen te ondersteunen bij het bieden van de beste zorg aan hun patiënten. Voor urineweginfecties doen we dit al in de vorm van bijvoorbeeld scholingen voor doktersassistenten en huisartsen. Daarnaast helpen we praktijken met middelen voor een goede screening: welke urines sturen ze voor nader onderzoek naar ons door en welke niet?

En we geven leerzame spiegelinformatie aan praktijken: hoeveel en welke onderzoeken worden er bij ons aangevraagd ten opzichte van andere regionale huisartsenpraktijken, welke type bacteriën komen juist in deze regio veel voor en welke antibiotica zijn daarvoor geschikt? Zo kan er in Brabant een hele andere E. colisoort dominant zijn dan in Overijssel, waardoor misschien andere type antibiotica de eerste voorkeur hebben. Tot slot kunnen we huisartsenpraktijken ondersteunen bij het geven van die juiste voorlichting en dat luisterende oor aan patiënten met een blaasontsteking, waarmee het aantal voorgeschreven antibioticakuren wellicht omlaag kan.

Hoe voorkom je een blaasontsteking?

Tot slot, goede hygiëne helpt in het voorkomen van een blaasontsteking. De vijf belangrijkste tips:

1. drink genoeg,
2. plas na het vrijen,
3. houd je plas niet op,
4. plas goed uit en
5. veeg van voor naar achteren.